INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Janusz Strachocki      Janusz Strachocki, wizerunek na podstawie fotografii Benedykta Dorysa z 1930 roku ze zbiorów NAC.

Janusz Strachocki  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 2006-2007 w XLIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

Kliknij, aby edytować tekst...

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Strachocki Janusz (1892–1967), aktor, reżyser, pedagog, działacz teatralny, dyrektor teatru.

Ur. 8 II w Warszawie, był najmłodszym z czworga dzieci Bronisława (zm. 1917), inżyniera, urzędnika w dyrekcji warszawskiej Rządowej Kolei Nadwiślańskiej, i Jadwigi ze Szpettów, nauczycielki domowej; miał dwie siostry oraz brata Witolda, absolwenta Politechn. w Rydze.

S. rozpoczął naukę na kompletach prowadzonych przez matkę. Od r. 1902 był uczniem V Męskiego Gimnazjum Rządowego w Warszawie. Po strajku szkolnym w r. 1905 przeniósł się do gimnazjum humanistycznego Wojciecha Górskiego, gdzie w r. 1911 zdał maturę; należał tam do koła dramatycznego, którym opiekował się m.in. Kazimierz Kamiński. Uczęszczał równocześnie do szkoły rysunku i malarstwa, a także uprawiał kilka dyscyplin sportowych, zdobywając m.in. mistrzostwo Warszawy juniorów w tenisie (1909, 1911) oraz w jeździe figurowej na lodzie (1914). W r. 1912 zdał eksternistycznie w gimnazjum rządowym w Parnawie maturę, która pozwoliła mu ubiegać się o przyjęcie na uczelnię zagraniczną. Wyjechał do Berlina, gdzie w r. 1912/13 uczęszczał do klasy operowej (E. Grenzebacha) i skrzypcowej Konserwatorium Klindworth-Scharwenka. Po powrocie do Warszawy od jesieni 1913 statystował w Teatrze Rozmaitości, uczył się w Szkole Muzycznej Lucjana Marczewskiego w średniej klasie skrzypiec Stefana Tomaszewskiego oraz prywatnie szkolił głos u Wiktora Grąbczewskiego. W r. 1914 ukończył (w ciągu jednego semestru) roczny kurs w Szkole Aplikacyjnej przy Warszawskich Teatrach Rządowych; był uczniem m.in. Władysława Staszkowskiego. W lipcu 1914 debiutował w Teatrze Letnim pod dyrekcją Marcelego Trapszy w epizodycznej roli dróżnika-idioty w farsie o nieustalonym tytule. T.r., po chorobie krtani, zrezygnował z przygotowań do kariery operowej. W r. 1915 zatrudnił się w Teatrze Powszechnym Aleksandra Zelwerowicza i Mieczysława Limanowskiego, gdzie zagrał Don Ariasa w „Cydzie” P. Corneille’a w parafrazie Stanisława Wyspiańskiego i reżyserii Limanowskiego na inaugurację teatru 8 V t.r. oraz w „Popychadle” Macieja Szukiewicza.

Wobec służbowego przeniesienia ojca, S. z rodziną wyjechał w czerwcu 1915 do Bierdianska nad Morzem Azowskim, gdzie zarabiał grą na skrzypcach w kinie oraz udzielaniem lekcji. W poł. grudnia t.r., na wieść o tworzeniu się teatru polskiego, przeniósł się do Moskwy. Już w grudniu wystąpił tam w epizodycznej roli w „Betlejem polskim” Lucjana Rydla w polskim Teatrze Narodowym, a wiosną 1916 w Teatrze Polskim pod dyrekcją Arnolda Szyfmana grał Ojca (później też Rycerza Czarnego i Wernyhorę) w „Weselu” oraz Biskupa w „Bolesławie Śmiałym” Wyspiańskiego (obie sztuki reż. Juliusz Osterwa), a także Kajetana w „Fantazym” Juliusza Słowackiego (reż. Szyfman). S. wspominał, że współpraca z Osterwą «była zawsze przyjemna i owocna», a sezon moskiewski stał się dla niego momentem przełomowym w jego karierze teatralnej. T.r. zadebiutował w filmie „Otmut” wg „Wirów” Henryka Sienkiewicza w reżyserii W. Gardina. Następnie przeniósł się do Kijowa, gdzie od sierpnia 1916 wraz z grupą artystów z teatru Szyfmana (m.in. Osterwą i Stefanem Jaraczem) pracował w Teatrze Polskim pod dyrekcją Franciszka Rychłowskiego. Wystąpił tam ponownie w „Weselu” i „Bolesławie Śmiałym” oraz m.in. jako Don Alfons V w „Księciu Niezłomnym” P. Calderona w parafrazie Słowackiego i hrabia de Guisson w „Ładnej historii” G. Caillaveta, R. Flersa i E. Reya. W rezultacie nieporozumień z Osterwą, wiosną 1917, został przez Rychłowskiego zwolniony, po czym wstąpił do kijowskiego teatru «Studya» Stanisławy Wysockiej. Zagrał tam m.in. Kirkora w „Balladynie” Słowackiego, Rodryga w „Cydzie” i Brendela w „Rosmersholmie” H. Ibsena, a także ukończył kursy mimoplastyki scenicznej (prowadzony przez Adolfinę Paszkowską) oraz rytmiki wg metody E. J. Dalcroze’a. Od Wysockiej nauczył się analizy i sposobu budowania roli w warunkach pracy studyjnej; pisał we wspomnieniach, że omawiał z nią «sprawę traktowania wiersza i zagadnienia gestu». W r. 1917 wstąpił do Związku Artystów Sceny Polskiej z siedzibą w Kijowie, a po powstaniu ZASP (1918) został jego członkiem.

Wiosną 1918 wrócił S. do kraju. Od września t.r. pracował w Teatrze Miniatur Mozaika w Warszawie, a od stycznia do sierpnia 1919 w Teatrze Polskim w Poznaniu pod dyrekcją Bolesława Szczurkiewicza. Jesienią 1919 wrócił do Warszawy i został aktorem Teatru Polskiego Szyfmana; zagrał tam m.in. Bassania w „Kupcu weneckim” W. Shakespeare’a (reż. Karol Borowski), Nauczyciela fechtunku i króla Sinadaba w „Mieszczaninie szlachcicem” Moliera oraz Sędziego w „Miłosierdziu” Karola Huberta Rostworowskiego (oba reż. Ryszard Bolesławski). W r. 1921 wystąpił jako gajowy w filmie „Cud nad Wisłą” tegoż reżysera oraz dżentelmen w filmie „Na jasnym brzegu” wg opowiadania Sienkiewicza (reż. Edward Puchalski). Jednocześnie uczęszczał do szkoły baletu klasycznego Kazimierza Łobojki, a sam prowadził zajęcia z gestyki i tańców plastycznych na Kursach Mimoplastyki (z Oddziałem Kinematograficznym). Występował jako recytator razem z Ireną Solską na wieczorach futurystycznych w Warszawie, Łodzi i Krakowie. W sezonie 1921/2 był zatrudniony w Tow. Teatrów Stołecznych Leona Schillera, Ryszarda Ordyńskiego i Ludwika Hellera, gdzie 29 III 1922 w Teatrze Maska współreżyserował z Schillerem balet-pantomimę „Pudło z zabawkami” C. Debussy’ego i grał w nim Poliszynela. Był to jego debiut reżyserski i początek wieloletniej współpracy z Schillerem, który uważał go za jednego z «najbardziej utalentowanych i interesujących reżyserów młodego pokolenia». W sezonie 1922/3 został S. zatwierdzony przez ZASP i Związek Dyrektorów Teatrów Polskich (ZDTP) jako reżyser-aspirant, a w sezonie 1923/4 – jako reżyser. W l. 1922–4 był ponownie aktorem i reżyserem Teatru Polskiego w Poznaniu pod dyrekcją Szczurkiewicza i Romana Żelazowskiego. Zagrał tam m.in. Wiktora w „Panu Jowialskim” Aleksandra Fredry, tytułową postać w „Mazepie” Słowackiego, Jacka Worthinga w „Bracie marnotrawnym” O. Wilde’a; wyreżyserował „Balladynę”, a we współpracy z Gustawem Buszyńskim „Księdza Marka” Słowackiego. Wykładał na Wydz. Dramatycznym Państw. Konserwatorium Muzycznego oraz studiował historię sztuki i historię literatury na Uniw. Pozn. Od l. dwudziestych sporadycznie publikował artykuły dotyczące techniki aktorskiej w czasopismach teatralnych i literackich, poczynając od rozprawy Logika i ekspresja gestu w „Życiu Teatru” (1924). Zaangażowany przez Schillera w r. 1924 do Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego w Warszawie, zagrał w jego inscenizacjach role m.in. Achillesa w „Achilleis” Wyspiańskiego, Czarowica w „Róży” Stefana Żeromskiego i Pankracego w „Nie-Boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego. Był jednym z filarów zespołu; ceniony przez Schillera za «walkę z szablonem i starzyzną» asystował mu, niewymieniany na afiszach, w reżyserii większości przedstawień. Sam wyreżyserował „Skalmierzanki” Jana Nepomucena Kamińskiego (choć i w tym przypadku jego praca wg W. Zawistowskiego «nosiła wszystkie cechy wpływu i osobistej kontroli» Schillera) oraz „Złoty płaszcz” G. Hazeltona i J. H. Benrima w opracowaniu Antoniego Słonimskiego i inscenizacji Schillera (gdzie zagrał rolę Wu Hi Gita). Po likwidacji zespołu w czerwcu 1926 przez radę miejską skrytykował jej politykę teatralną, w następstwie czego na wniosek Szyfmana, ZDTP odsunął go od pracy w teatrze (wg S-ego). Dn. 10 II 1926 wziął S. udział (z Solską) w jednej z pierwszych audycji literackich Polskiego Radia pt. „Kobieta w poezji polskiej”.

We wrześniu 1926 zatrudnił się S. w Teatrach Miejskich we Lwowie, kierowanych przez Henryka Barwińskiego (w sezonie 1927/8 przez Teofila Trzcińskiego); prawdopodobnie w r. 1926 starał się nawet o dyrekcję (w spółce z Franciszkiem Frączkowskim). Uważano, że S. «przeniósł na grunt lwowski styl teatralny Schillera» (H. Cepnik, W. Kozicki). Wyreżyserował kilkadziesiąt sztuk, m.in. „Cyrana de Bergerac” E. Rostanda i „Księdza Marka”, tworząc w rolach tytułowych udane kreacje aktorskie. Po nowoczesnym, kontrowersyjnym przedstawieniu „Hamleta” Shakespeare’a (grał rolę tytułową) we własnej reżyserii wziął udział w dyskusji zorganizowanej przez Związek Zawodowy Literatów Polskich w Kasynie i Kole Literacko-Artystycznym. Wystąpił ponadto m.in. w inscenizacjach Trzcińskiego jako Antenor w „Odprawie posłów greckich” Jana Kochanowskiego oraz Reżyser w „Wyzwoleniu” Wyspiańskiego. Urlopowany z teatru lwowskiego w sezonie 1929/30, grał w inscenizacjach Schillerowskich w Teatrze Polskim w Warszawie: Sieciecha w „Bolesławie Śmiałym” oraz Bryndasa w „Cudzie mniemanym, czyli Krakowiakach i Góralach” Wojciecha Bogusławskiego (20 VII na Rynku Starego Miasta w czasie Festiwalu ku czci Bogusławskiego). Dn. 13 IX 1929, na inaugurację teatru «Ateneum» w Warszawie pod dyrekcją Marii Strońskiej, wyreżyserował „Sprawę Jakubowskiego” Eleonory Kalkowskiej; sam zagrał rolę tytułową. W wieczór sylwestrowy t.r. wystawił tamże widowisko „Podhale tańczy” Heleny Roj-Rytardowej i Jerzego Mieczysława Rytarda (grał Pobożnego Marcinka i Mocarnego). Od r. 1930 współpracował z rozgłośnią lwowską Polskiego Radia, m.in. 15 VI t.r. wziął udział w słuchowisku „Jan z Czarnolasu” wg Juliana Ursyna Niemcewicza w radiofonizacji i reżyserii Schillera. Na zjeździe delegatów ZASP w kwietniu 1930 wybrany na członka Zarządu Głównego, objął w nim funkcję podreferenta ds. radia. Latem t.r. z teatrem Studio Solskiej występował w kilkunastu miastach jako konferansjer rewii mody krajowej oraz Żbik w spektaklu „Czworo ludzi w czterech ścianach” Władysława Jastrzębca-Zalewskiego. Zagrał t.r. Jana w filmie „Wiatr od morza” wg Żeromskiego (reż. Kazimierz Czyński).

We wrześniu 1930 wrócił S. do teatru lwowskiego, w którym kierownictwo artystyczne i reżyserię dramatu, na zaproszenie dyrektorów Stanisława Czapelskiego i Zygmunta Zaleskiego, objął Schiller. W sezonie 1930/1 utrwalił S. swą pozycję aktorską w wybitnych inscenizacjach Schillera: był Heystem w „Zwycięstwie” wg J. Conrada, bohaterem tytułowym w „Kordianie” Słowackiego, Edwardem w „Królowej przedmieścia” Konstantego Krumłowskiego oraz Griszą w „Sporze o sierżanta Griszę” A. Zweiga, gdzie «dał skończone pod każdym względem dzieło sztuki aktorskiej» (Schiller). W Kasynie i Kole Literacko-Artystycznym miał wieczory autorskie, recitale piosenek, wygłaszał odczyty na temat współczesnego teatru i aktorstwa, recytował poezje. Dn. 1 VII 1931 w „Scenie Polskiej” opublikował artykuł Przedsiębiorstwo czy instytucja, będący głosem w toczącym się ogólnopolskim sporze aktorów z przedsiębiorcami teatralnymi. Od września 1931 należał do Zrzeszenia Artystów Dramatu, które bojkotowało teatr lwowski i pod kierownictwem Schillera występował najpierw w Teatrze Rozmaitości we Lwowie, a od października w Teatrze «Melodram» w Warszawie, gdzie zagrał m.in. Ppłk. Picquarta w „Sprawie Dreyfusa” H. J. Rehfischa i W. Herzoga w reżyserii Edmunda Wiercińskiego. W styczniu 1932 grupa Schillera wróciła do teatru lwowskiego (wówczas pod dyrekcją Wilama Horzycy) i 18 III t.r. odbyła się tam premiera „Dziadów” Adama Mickiewicza w inscenizacji Schillera, ze S-m w roli Gustawa-Konrada. W czasie prób doszło do sporu o interpretację sceny Wielkiej Improwizacji, który doprowadził do ochłodzenia stosunków między Schillerem a S-m. Za reżyserię „Powrotu Odysa”, wystawionego 29 XI 1932, gdzie zagrał także rolę tytułową, S. został wyróżniony w konkursie Min. WRiOP z okazji 25. rocznicy śmierci Wyspiańskiego. Wyreżyserował ponadto m.in. „Dzień jego powrotu” Zofii Nałkowskiej, „Wesele” (grał Poetę), dramaty G. B. Shawa: „Cezar i Kleopatra” oraz „Pigmalion”, a także komedię „Ostatnia noc Freda Kracka” J. Brandta we własnym tłumaczeniu z języka niemieckiego (grał rolę tytułową); występował w tym czasie również w komediach muzycznych m.in. jako Ceśku Świrk w „Na Łyczakowie” Wiktora Budzyńskiego we własnej reżyserii. Reżyserował i występował w radiu lwowskim, m.in. jako tytułowy bohater w „Rejtanie” Kazimierza Brończyka (reż. Bronisław Dąbrowski) i „Obowiązku lekarza” L. Pirandella w swojej reżyserii. Przez pewien czas był lektorem wymowy na UJK, wykładał w Szkole Dramatycznej przy Lwowskim Konserwatorium Muzycznym (w r. 1934 objął jej dyrekcję po odejściu Wandy Siemaszkowej), dawał lekcje prywatne, m.in. Leopoldowi Kielanowskiemu i Krystynie Feldman. W ostatnim sezonie we Lwowie (1936/7) odtworzył m.in. rolę tytułową w „Koriolanie” Shakespeare’a w inscenizacji Schillera. W r. 1936 otrzymał za dorobek reżyserski Srebrny Wawrzyn PAL.

Po odrzuceniu w r. 1937 przez władze miejskie Lwowa, złożonej przez S-ego oferty na dyrekcję teatru w spółce z Adamem Grzymałą-Siedleckim, wyjechał do Warszawy. T.r. zagrał prokuratora w filmie „Ułan księcia Józefa” (reż. Konrad Tom). W sezonie 1937/8 grał w Warszawie w Teatrach Narodowym i Kameralnym, m.in. jako Piątek w „Człowieku, który był Czwartkiem” C. Chesterton i R. Neale’a wg G. K. Chestertona (reż. Wacław Radulski). Wystąpił w radiofonizacjach sztuk, m.in. Jerzego Szaniawskiego „Służbista” (reż. Jerzy Leszczyński), Schillera „Rok polski” (reż. autor) oraz Oskara Miłosza „Don Miguel Mańara (reż. Osterwa). W sezonie 1938/9 sprawował dyrekcję objazdowego Teatru Wołyńskiego im. Słowackiego z siedzibą w Łucku, w którym wystawił trzynaście sztuk, z tego siedem w swojej reżyserii, m.in. „Grube ryby” Michała Bałuckiego (zagrał Wistowskiego) i „Królową przedmieścia”, a także „Księdza Marka” i „Cyrana de Bergerac”, w których grał role tytułowe. Z przyczyn finansowych musiał w szerokim zakresie uwzględniać repertuar rozrywkowy. Wydzierżawił też budynek w Lublinie i po zmianie nazwy na Teatr Lubelsko-Wołyński im. Słowackiego 1 IX 1939 rozpoczął sezon.

Po zakończeniu działań wojennych w r. 1939 wrócił S. w listopadzie t.r. do Warszawy. W czasie okupacji niemieckiej najpierw występował jako śpiewak w kawiarniach, później zajmował się handlem, pracował w firmie budowlanej i fabryce przypraw, był producentem papierosów, pomocnikiem szklarza i tragarzem w piekarni. Równocześnie działał w konspiracji: pod pseud. Cevidi pracował w kontrwywiadzie Komendy Głównej ZWZ/AK; był barmanem w kawiarni, założonej specjalnie przez kontrwywiad i udostępnił swe mieszkanie do wyrabiania fałszywych dokumentów. Uczestniczył też w tajnych koncertach poetyckich i zebraniach teatralnych. Pisał podręcznik gry aktorskiej, w którym zajął się zwłaszcza zagadnieniem gestu (niepublikowany, obecnie w IS PAN). Dn. 23 XI 1944, na zajętej przez wojska sowieckie Pradze, w założonym przez Jana Mrozińskiego Teatrze Miasta Stołecznego Warszawy, współreżyserował z Zygmuntem Bończą-Tomaszewskim „Majstra i czeladnika” Józefa Korzeniowskiego; przedstawienie to uznano za pierwsze, jakie odbyło się w wyzwolonej spod niemieckiej okupacji stolicy. Od grudnia 1944 pracował na Pradze w Wydz. Kultury i Sztuki Zarządu M. Warszawy; w jego ramach utworzył wtedy Miejską Szkołę Dramatyczną, której był od 2 I 1945 dyrektorem i wykładowcą (do czasu jej likwidacji 30 VII 1947). W teatrze Mrozińskiego zagrał po raz pierwszy 8 V 1945 tytułową rolę w „Burmistrzu Stylmondu” M. Maeterlincka w reżyserii Ryszarda Wasilewskiego. Reaktywując po wojnie filię warszawską ZASP i kierując jej tymczasowym zarządem, został w r. 1945 członkiem Zarządu Głównego (ZG) ZASP. Na spotkaniu delegatów wygłosił referat Pozycja aktora w narodzie („Nowa Epoka” 1945 nr 4) o zadaniach przy odbudowie życia teatralnego. Dn. 7 VIII 1946 przesłał do ZG Oświadczenie, w którym wziął w obronę środowisko aktorskie, oskarżane przez Schillera o kolaborację w okresie okupacji niemieckiej, a jemu samemu zarzucił nieetyczną postawę w tym czasie. Konflikt został rozstrzygnięty przez Sąd Obywatelski 28 IV 1947, który oddalił zarzuty wobec Schillera, uznając jednak, że S. «wysunął [je] w dobrej wierze». W sezonie 1946/7 pracował S. w Teatrze Polskim, grając m.in. Ślaza w „Lilli Wenedzie” Słowackiego (reż. Osterwa).

Od 5 III 1947 jako dyrektor i kierownik artystyczny współtworzył S., wraz z dwunastoosobową grupą swych uczniów z Miejskiej Szkoły Dramatycznej, zwanych strachocczakami (m.in. Tadeusz Janczar, Józef Nalberczak, Ryszard Pietruski), Teatr im. Jaracza w Olsztynie. Organizował placówkę na wzór teatru studyjnego, skupiając się na wypracowaniu jednolitego stylu gry. Wyreżyserował siedem spośród jedenastu premier, wśród nich „Fantazego” (grał rolę tytułową), „Żołnierza i bohatera” Shawa (grał Kapitana Bluntschliego) i „Zemstę” Fredry (grał Rejenta). W lipcu 1948 wrócił do Warszawy. Pracował w Teatrze Syrena (w sezonie 1948/9) oraz w zorganizowanym z Mrozińskim Teatrze Letnim (następnie Ludowy Teatr Muzyczny, upaństwowiony 1 XII 1949), w którym pełnił funkcję kierownika artystycznego. Wyreżyserował tam m.in. prapremierę polską wodewilu „Nesterko” Witalisa Wolskiego we własnym przekładzie z języka rosyjskiego oraz zaadaptował sztuki „Dorożką po Warszawie” W. Maasa i M. Czerwińskiego i „Narodziny Figara” F. Wolfa, którą również zradiofonizował i odtworzył w niej główną rolę. Po likwidacji ZASP i powstaniu Stow. Polskich Artystów Teatru i Filmu (SPATiF) w r. 1951 został jego członkiem. W l. 1951–5 był zatrudniony w Państw. Teatrze Nowej Warszawy, gdzie wystąpił m.in. w roli Radosta w „Ślubach panieńskich” Fredry (reż. Maria Wiercińska). Po r. 1947 zagrał w czternastu filmach, poczynając od roli stróża Gruzdy w „Jasnych łanach” (reż. Eugeniusz Cękalski) przez robotnika w „Pokoleniu” wg powieści Bohdana Czeszki (reż. Andrzej Wajda, 1954) oraz chwalonego przez krytykę Ślemienia w „Ziemi” (reż. Jerzy Zarzycki, 1956). W l. 1955–7 był zatrudniony w Teatrze Młodej Warszawy (powstał z Państw. Teatru Nowej Warszawy), gdzie wyreżyserował m.in. „Warszawiankę” Wyspiańskiego (zagrał w niej Chłopickiego), a w sezonie 1956/7 w Państw. Operetce – „Piękną Helenę” J. Offenbacha.

Od sezonu 1957/8 pracował S. w Teatrze Narodowym. Zagrał tam m.in. Geniusza w „Wyzwoleniu” Wyspiańskiego (reż. Horzyca) oraz Patra i Filipa w „Historyi o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim” Mikołaja z Wilkowiecka, Kubę z Gorzejowy w „Słowie o Jakubie Szeli” wg Brunona Jasieńskiego, Grzegorza i Starca w „Kordianie” Słowackiego (wszystkie reż. Kazimierz Dejmek). Do jego największych osiągnięć należały role: Przewoźnika w „Moście” Szaniawskiego (reż. Marian Wyrzykowski) oraz Firsa w „Wiśniowym sadzie” A. Czechowa (reż. Władysław Krasnowiecki), po której pisano, że «niewielu już jest w Polsce aktorów, którzy by tak potrafili wczuć się w postać, jak ten znakomity artysta» (R. Szydłowski). Wyreżyserował „Pannę mężatkę” Korzeniowskiego i „Szkołę żon” Moliera (zagrał Arnolfa). Gościnnie reżyserował w innych teatrach, m.in. w sezonie 1957/8 fragmenty „Nocy listopadowej” i „Warszawiankę” w Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze–Wałbrzychu (z Janiną Orszą-Łukasiewicz). W r. 1959 został członkiem zasłużonym SPATiF-ZASP. W grudniu 1962 z zespołem Teatru Narodowego występował gościnnie w Moskwie i Leningradzie ze „Słowem o Jakubie Szeli” oraz „Historyją o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim”. Współpracował z Polskim Radiem: w l. 1957–66 był m.in. sędzią śledczym w „Procesie” F. Kafki, Kreonem w „Edypie w Kolonie” Sofoklesa (reż. Zbigniew Kopalko) oraz Don Żuanem Coutinio w „Księciu Niezłomnym” (reż. Janusz Warnecki). W Teatrze Telewizji w l. 1957–67 zagrał m.in. Dziada w „Sędziach” Wyspiańskiego (reż. Maryna Broniewska), Gendre’a w „Nocy listopadowej” (reż. Tadeusz Byrski), Waldemara Hawryłowicza w „Fantazym”, Setha w „Żałoba przystoi Elektrze” E. O’Neilla (obie reż. Jerzy Antczak) i Tyrezjasza w „Królu Edypie” Sofoklesa (reż. Jerzy Gruza). Opublikował w tym okresie m.in. Wyspiański w życiu aktora (Zwierzenie) („Teatr i Film” 1957 nr 14), Proszę o głos („Teatr” 1958 nr 23), Adwentowicz w Teatrze im. Bogusławskiego (tamże 1959 nr 14) i Spotkanie z futurystami („Świat” 1959 nr 38).

Nadal grał S. w filmach m.in.: Konrada von Jungingen w „Krzyżakach” wg Sienkiewicza (reż. Aleksander Ford, 1960) i Dwernickiego w „Ogniomistrzu Kaleniu” (reż. Ewa Petelska, 1961). Za rolę Fornalczyka w filmie „Mam tu swój dom” (reż. Julian Dziedzina, 1962) został wyróżniony nagrodą ministra Kultury i Sztuki III st. W r. 1965 zagrał w Teatrze Narodowym ostatnią rolę: Achillesa w „Kleopatrze” Cypriana Norwida (reż. Mieczysław Górkiewicz). W listopadzie 1966 zakończył zdjęcia do roli dziadka w czechosłowackim filmie „Romance pro křídlovku” wg poematu F. Hrubina (reż. O. Vávra). W r. 1967 wszedł w skład kapituły Członków Zasłużonych SPATiF–ZASP. Pisane od schyłku l. pięćdziesiątych wspomnienia, złożone w Państw. Inst. Wydawniczym, pozostały nieopublikowane (obecnie w IS PAN), ponieważ S. nie zgodził się na zmiany w tekście.

S. był wszechstronnym aktorem, cenionym reżyserem, sumiennym i rzetelnym pedagogiem-wychowawcą. Wykształcony na wzorach dziewiętnastowiecznych, szybko porzucił przesadny, deklamacyjny styl gry skoncentrowanej na popisie solowym, na rzecz aktorstwa stonowanego, intelektualnego, pogłębionego psychologicznie. W dwudziestoleciu międzywojennym, zwłaszcza w okresie lwowskim, należał do wybitniejszych polskich aktorów teatralnych. Doskonałe warunki zewnętrzne (był wysoki, szczupły, wysportowany, o wyrazistej twarzy, obdarzony niskim głosem) sprawiały, że obsadzano go w rolach amantów i bohaterów romantycznych; wykształcenie muzyczne i choreograficzne pozwalały mu sięgać z powodzeniem po role w komediach muzycznych. Uważany za aktora «nowoczesnego», nawet «awangardowego», spotykał się ze strony krytyki tradycjonalistycznej z zarzutami aktorstwa zbyt chłodnego. Jako reżysera interesowały go sztuki z tzw. wielkiego repertuaru, ale ze względów kasowych (zwłaszcza w Łucku i Olsztynie) wystawiał także komedie muzyczne i wodewile. Po wojnie rzadziej wykorzystywano go w teatrze, co on sam przyjmował z rozżaleniem. Jego szczere, psychologiczne aktorstwo było natomiast w tym czasie wielkim atutem w filmie, zwłaszcza w rolach starych, prostych ludzi. S. zmarł 29 XII 1967 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kw. C 2–I–3). Był odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem X-lecia PRL, Medalem «Za Warszawę 1939–1945».

W małżeństwie (od 11 II 1914) ze Stefanią Czajkowską, polonistką i aktorką, miał S. dwóch synów: Andrzeja (1922–2001), inżyniera architekta i scenografa, oraz Jeremiego (1924–1998), inżyniera architekta.

Pośmiertnie w „Pamiętniku Teatralnym” opublikowano wspomnienia S-ego W Moskwie i Kijowie (1991 z. 3–4) oraz jego Oświadczenie (1997 z. 1–4) z r. 1946.

 

Cmentarz Komunalny Powązki dawny Wojskowy w Warszawie, Red. J. J. Malczewski, W. 1989; Pawlak G., Literatura polska w teatrze telewizji w latach 1953–1993: monografia dokumentacyjna, W. 2004; Pleszkun-Olejniczakowa E., Słuchowiska Polskiego Radia w okresie piętnastolecia 1925–1939, Ł. 2000 II 23, 66, 74, 84, 134, 137–8, 193, 203, 207, 217–18, 222–4, 226–7, 230–1, 254 (w wykazie mylna forma nazwiska: Strachecki); Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1944/5 i n.; Słown. Teatru Pol., II (bibliogr., ikonogr., fot.); – Boska A., Janusz Strachocki, „Ekran” 1968 nr 3 (fot.); Cepnik H., Kozicki W., Scena lwowska (1780–1929), Lw. 1929 s. 51, 53; Chojnacka A., Leon Schiller. Powojenne oskarżenia cd., „Pam. Teatr.” 1999 z. 2; 40 lat Teatru im. Stefana Jaracza w Olsztynie, Red. E. Koczan, E. Lenkiewicz, L. Piotrowski, Olsztyn [1985]; Dąbrowski B., Na deskach świat oznaczających, Kr. 1977 I; Duniec K., „Koriolan” Szekspira w inscenizacji Leona Schillera, w: Teatr polski we Lwowie, Red. L. Kuchtówna, W. 1997; Dzieje sceny olsztyńskiej 1925–1945–1995. Ludzie – idee – zdarzenia, Olsztyn 1995 (fot.); Krasiński E., Stefan Jaracz, W. 1983; tenże, Teatr Jaracza, W. 1970; tenże, Teatr Melodram Leona Schillera, „Pam. Teatr.” 1970 z. 4; Kruk S., Aktorzy teatru lubelskiego 1915–1939, L. 2001; Kwiatkowski M. J., „Tu Polskie Radio Warszawa...”, W. 1980; Listy do Wilama Horzycy (1946–1958), Oprac. M. Kuraś, „Pam. Teatr.” 1989 z. 2–4 s. 382, 404 (dwa listy S-ego); Lorentowicz J., Teatr Polski w Warszawie: 1913–1938, W. 1938; Orlicz M., Polski teatr współczesny: próba syntezy, W. 1932 (fot.); Prusiński T., Jest teatr w Olsztynie, Olsztyn 2005 (fot.); Sadowy W., Ludzie teatru, W. 2002; Schiller L., Droga przez teatr 1924–1939, Oprac. J. Timoszewicz, W. 1983; Skwarczyńska S., Leona Schillera trzy opracowania teatralne „Nie-Boskiej komedii” w dziejach jej inscenizacji w Polsce, W. 1959; Śmigielski B., Teatr Wołyński im. Juliusza Słowackiego 1930–1939, L. 2002; Wysiński K. A., Związek Artystów Scen Polskich 1918–1950, Wr. 1979; Zawistowski W., Teatr warszawski między wojnami, W. 1971 s. 263; Żukowski T., Krystyna Feldman albo Festiwal tysiąca i jednego epizodu, P. 2001; – Rozmowy z Leonem Schillerem. Wywiady i autowywiady 1923–1953, Oprac. J. Timoszewicz, W. 1996; Sprawozdanie Wydziału Kasyna i Koła Literacko-Artystycznego we Lwowie za l. 1930/1, Lw. 1932 s. 12, 14, 16; toż za l. 1931/2, s. 18; toż za l. 1932/3, s. 12, 15; – „Dzien. Pol.” 1937 nr 41; „Ekran” 1964 nr 10; „Pam. Teatr.” 1990 z. 1–2 s. 143–4, 148–9, 1997 z. 1–4 s. 77–8, 103, 113, 115, 151–3, 156, 174–82, 318, 320, 338, 349–50, 368; „Sportowiec” 1952 nr 33 (fot.); „Świetlica” 1955 nr 8; „Teatr” 1961 nr 17 (wypowiedź S-ego w ankiecie „Aktualne problemy polskiej sztuki aktorskiej”); „Trybuna Ludu” 1964 nr 326 (R. Szydłowski); – Arch. Dok. Mechan. w W.: Nagrania i fot.; Arch. Pol. Radia w W.: Nagrania; Arch. Telewizji Pol. w W.: Nagrania; B. Śląska w Kat.: Egzemplarze BTL 4401, BTL 5062, BTL 5084; IS PAN: Zbiory Specjalne, Arch. S-ego (rkp. i mszp. kilku wersji życiorysu; fragmenty wspomnień teatr., artykuły, prace na temat gry aktorskiej, koresp., egzemplarze sztuk, fot.), afisze; Inst. Teatr. w W.: Dział Dok. Teatr. ZASP; L’vivs’ka naukova biblioteka im. V. Stefanyka we Lw.: Oddz. Rękopisów, P–c 16 (R–s 16) (oferta Franciszka Frączkowskiego [...] na wydzierżawienie teatrów miejskich we Lw., 1926); Muz. Teatr. w W.: Mater. różne.

                                                                                                                                                                                                                              Mariola Szydłowska

 

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

teatr radiowy, uniwersytet w Poznaniu, Teatr Powszechny w Warszawie, Teatr Narodowy w Warszawie, Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i Filmu, Związek Artystów Scen Polskich, cmentarz wojskowy na Powązkach w Warszawie - zm. 1951-2000, działalność konspiracyjna w czasie II wojny światowej, Teatry Miejskie we Lwowie, audycje literackie, Szkoła Aplikacyjna przy Warszawskich Teatrach Rządowych, wspomnienia osobiste, Teatr Polski w Poznaniu, Teatr Polski w Warszawie, nauka malarstwa, ojciec - urzędnik kolejowy, gra na skrzypcach, pasja do sportu, Teatr Rozmaitości w Warszawie, Teatr Kameralny w Warszawie, kierowanie teatrem, Srebrny Wawrzyn Akademicki, Teatr Syrena w Warszawie, Teatr Telewizji, Złoty Krzyż Zasługi, film "Pokolenie", film "Mam tu swój dom", film "Krzyżacy", film "Wiatr od morza", film "Jasne łany", teatr Ateneum w Warszawie, film "Cud nad Wisłą", film "Ułan Księcia Józefa", Teatr Letni w Warszawie, film "Ziemia", film "Na jasnym brzegu", Nagroda Ministra Kultury i Sztuki (PRL), film "Ogniomistrz Kaleń", Teatr Młodej Warszawy, Teatr Nowej Warszawy, Teatr Polski w Kijowie, tworzenie szkoły dramatycznej, żona - aktorka, nauka rysunku, gimnazjum w Warszawie XX w., gra w tenisa, studia historii sztuki, studia historii literatury, Teatr Melodram w Warszawie, Teatr Wołyński w Łucku, szkoła baletowa w Warszawie, Medal za Warszawę 1939-1945, Teatr Rozmaitości we Lwowie, Teatr Dolnośląski w Jeleniej Górze, Zarząd Główny ZASP, ojciec - inżynier, konspiracyjne życie literackie, żona - polonistka, aktorstwo radiowe, Medal 10-lecia PRL, okres wojen światowych, działalność odczytowa, Order Odrodzenia Polski (krzyż oficerski), rodzeństwo - 3 (w tym brat), okupacja hitlerowska Warszawy, gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie, reżyseria spektakli muzycznych, Teatr Studyo w Kijowie, kierownictwo artystyczne teatru, Konserwatorium Muzyczne w Berlinie, kontrwywiad Armii Krajowej, kierowanie teatrem objazdowym, dzieci - 2 synów (osób zm. 1951-2000), syn - inżynier architekt, konspiracyjne życie teatralne, reżyseria teatralna XX w., Teatr im. W. Bogusławskiego w Warszawie, aktorstwo teatralne (zmarli w XX w.), Teatr im. S. Jaracza w Olsztynie, występy recytatorskie, Polskie Radio - Rozgłośnia Lwowska
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Ludwik Idzikowski

1891-08-24 - 1929-07-13
major pilot WP
 

Henryk Giżycki

1940-02-01 - 1998-06-07
aktor teatralny
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Tomasz Jan Rumiński

1930-03-26 - 1982-01-12
grafik
 

Stefan Czesław Sonnewend

1885-07-13 - 1939-09-19
malarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.