Korzystna sytuacja geopolityczna jaka ukształtowała się jesienią 1918 r. oraz wola narodu posiadania własnego państwa spowodowały powstanie 11 listopada 1918 r. suwerennego państwa polskiego po 123 latach niewoli. Było to państwo bez ustalonych granic, które należało wykuwać drogą walki zbrojnej i wysiłków dyplomatycznych. Ten pierwszy rodzaj walki dotyczył ziem wschodnich zaboru rosyjskiego i zaboru austriackiego - Galicji Wschodniej, Spisza, Orawy i Śląska Cieszyńskiego W tym czasie obóz belwederski głosił hasła sfederowania ziem wschodnich z Polską, obóz narodowy opowiadał się za włączeniem w skład państwa terenów o przeważającej liczbie ludności polskiej.
Działania wojenne na wschodzie zapoczątkował polsko-ukraiński konflikt w Galicji Wschodniej. Mieszkający tam Ukraińcy proklamowali Zachodnio-Ukraińską Republikę Ludową i w nocy z 31 października na 1 listopada 1919 r. wystąpili we Lwowie. W walkach na terenie miasta uczestniczyła ludność polska, w tym młodzież (Orlęta Lwowskie), dowodzona przez Czesława Mączyńskiego. Stopniowo Polacy przejęli inicjatywę. Wiosną 1919 r. gen. Wacław Iwaszkiewicz objął naczelne dowództwo nad całością sił walczących z wojskami Zachodniej Ukrainy i do czerwca wyparł je za Zbrucz.
Na przełomie 1918/1919 r. zaczął się kształtować nowy front walk na wschodzie. Pod koniec grudnia oddziały Ukraińskiej Republiki Ludowej, z ośrodkiem w Kijowie, działając w porozumieniu z władzami Zachodniej Ukrainy, zaczęły przemieszczać się w kierunku zachodnim na opróżniane przez wojska niemieckie tereny Polesia. A zbliżając się do Bugu zagroziły Chełmszczyźnie. Przeciwko tym siłom dowództwo polskie skierowało własne siły zbrojne, które wyparły wojska URL na linię Włodzimierz Wołyński – Kowel. W tym czasie siły zbrojne URL były w konflikcie nie tylko z Polską ale i z Rosją Radziecką. W połowie 1919 r. wojska Ukrainy Zachodniej wyparte za Zbrucz podporządkowały się władzom Ukraińskiej Republiki Ludowej. W tym okresie wojska URL przeżywały znaczny kryzys. Naciskane od zachodu przez oddziały polskie, a od wschodu i północy przez bolszewików wycofywały się w kierunku na Kamieniec Podolski. W rejonie Równego, Dubna i Krzemieńca doszło do kontaktu bojowego oddziałów polskich z bolszewikami. Zaczął się tam kształtować front walki z Rosją Radziecką ciągnący się od Prypeci w rejonie Pińska do Zbrucza na południu.
Na początku 1919 r. doszło do konfliktu polsko- radzieckiego na Białorusi i Litwie. W tym czasie na terenach tych, na północ od Galicji Wschodniej, stacjonowała armia niemiecka, tzw. Oberkommando-Ost. Odgradzały one zrewoltowany wschód od odrodzonego państwa polskiego.
5 lutego 1919 r. doszło do zawarcia w Białymstoku polsko – niemieckiej umowy w sprawie warunków przemarszu wojsk polskich na Wileńszczyznę i Białoruś przez tereny podległe dowództwu Ober-Ostu. Kilka dni później oddziały polskie osiągnęły linię od Kobrynia na Polesiu aż do Skidla nad Niemnem. Niebawem doszło do pierwszych walk z bolszewikami, którzy podążając w kierunku zachodnim zorganizowali już wcześniej radzieckie republiki Litewską i Białoruską. W tym czasie J. Piłsudski, zamierzał sfederować z Polską (ale jak sie okazało bezskutecznie) dawne kresy Rzeczypospolitej. 19 kwietnia 1919 r., w czasie dowodzonej przez niego ofensywy oddziały polskie zdobyły Wilno, Nowogródek i Baranowicze. W czasie walk z bolszewikami na tym terenie polskie władze wojskowe utworzyły Front Litewsko-Białoruski (dowódca gen. Stanisław Szeptycki), który w okresie od lipca do późnej jesieni opanował Słuck, Mińsk Litewski, Bobrujsk a jego oddziały dotarły do Dyneburga i pod Połock. W drugiej połowie 1919 r. działający na Wołyniu Front Wołyński pod dowództwem gen. Antoniego Listowskiego opanował m.in. Dubno, Równe i Sarny, a na południu Front Galicyjski gen. Iwaszkiewicza dotarł pod Zasław. Pod koniec 1919 r. front wschodni ciągnął się od Dyneburga, przez Połock, wzdłuż Berezyny, przez Bobrujsk, dopływy Prypeci: Ptycz, Uborć i Słucz, Płoskirów do Uszczycy – dopływu Dniestru. W ciągu zimy 1919/20 i wiosną 1920 r. wojska obu stron uległy wzmocnieniu. 21 kwietnia 1920 r. Polska zawarła sojusz z atamanem Semenem Petlurą, przywódcą URL o współdziałaniu przeciwko Rosji Radzieckiej. Naprzeciw wojsk bolszewickiego Frontu Południowo-Zachodniego (od Dniestru do Prypeci) zajmowały pozycje 6, 2 i 3 armie polskie, dalej na północ, od Prypeci do Dźwiny naprzeciw Frontu Zachodniego stały 4 armia, GO gen. Leonarda Skierskiego i 1 armia oraz w odwodzie armia rezerwowa.
25 kwietnia 1920 r. rozpoczęła się polska ofensywa na Ukrainie. 26 kwietnia wojska polskie zajęły Żytomierz, a 7 maja Kijów i wyszły nad Dniepr. Niedługo później, 14 maja, bolszewicy uderzyli nad Berezyną. Ich operacja zaczepna została powstrzymana. 26 maja ruszył Front Południowo-Zachodni. 1 Armia Konna Siemiona Budionnego wyszła na tyły wojsk polskich i wymusiła ich odwrót na zachód. 10 czerwca oddziały polskie opuściły Kijów, około 10 lipca wycofały się na rubież Zbrucza i Styru. W tym też czasie (5 lipca) ruszył Front Zachodni. Groźba oskrzydlenia przez korpus Gaja wpłynęła na szybki odwrót wojsk polskich. 14 lipca utracono Wilno, a 19-go Grodno.
W drugiej połowie lipca bolszewicy weszli na ziemie etnicznie polskie. 30 lipca utworzyli w Białymstoku Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski na czele z Julianem Marchlewskim, jako zalążek władz Polskiej Republiki Rad. W połowie sierpnia 1920 r. wojska bolszewickiego Frontu Zachodniego dowodzonego przez Michaiła Tuchaczewskiego dotarły pod Warszawę, Płock oraz Włocławek, natomiast wojska Frontu Południowo-Zachodniego Jegorowa zaangażowały się w walki w rejonie Lwowa. Między obu frontami powstała olbrzymia luka, którą wykorzystało dowództwo polskie. 13 sierpnia bolszewicka 16 armia uderzyła na Warszawę. Na osłaniającą ją od południa grupę mozyrską oraz na tyły walczących pod Warszawą wojsk radzieckich uderzyła znad Wieprza 4 armia polska zmuszając je do szybkiego odwrotu. Równocześnie w walkach pod Zamościem powstrzymano i zmuszono do odwrotu Armię Konną Budionnego. Sukces bitwy warszawskiej został powtórzony we wrześniu w tzw. bitwie nad Niemnem (20-28 IX). 12 października został podpisany rozejm polsko-radziecki.
Kilka dni przed zawarciem rozejmu, 9 października dywizja litewsko-białoruska gen. Lucjana Żeligowskiego, za wiedzą NW WP wypowiedziała posłuszeństwo władzom polskim i zajęła Wilno, przekazane przez bolszewików Litwie w lipcu 1920 r. Na opanowanym terenie powstała tzw. Komisja Rządząca Litwy Środkowej sprawująca tam władzę.
Sprawa przynależności ziem zachodnich: Poznańskiego, Pomorza, i Śląska rozstrzygnęła się na Kongresie Wersalskim, na którym interesów Polski bronili byli działacze Komitetu Narodowego Polskiego na czele z Romanem Dmowskim. Na mocy warunków pokoju z Niemcami z 28 czerwca 1919 r. Polska odzyskała Wielkopolskę i część Prus Królewskich, ale bez Gdańska. Na decyzję w tej sprawie duży wpływ wywarło zwycięskie Powstanie Wielkopolskie. Wybuchło ono 27 grudnia 1918 r. w Poznaniu. W niedługim czasie ogarnęło ono całą Wielkopolskę i trwało do rozejmu podpisanego w dniu 16 lutego 1919 r. w Trewirze. W trakcie trwania powstania, dowodzonego początkowo przez mjr Taczaka a następnie przez gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego, powstańcy opanowali większą część Wielkopolski. Osiągnięcia terytorialne powstania zostały zatwierdzone, z nieznacznymi odchyleniami, postanowieniami traktatu wersalskiego. Na jego mocy także Pomorze wróciło do Polski. Zostało ono obsadzone przez oddziały Wojska Polskiego, które 17 stycznia 1920 r. wkroczyły na jego terytorium. 10 lutego odbyły się w Pucku zaślubiny Polski z morzem. O sprawie przynależności Górnego Śląska, Powiśla, Warmii i Mazur zadecydowały plebiscyty.
W sytuacji napiętych stosunków narodowościowych, doszło w latach 1919-1920 do wybuchu dwóch powstań śląskich: pierwszego w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r. i drugiego w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. W nocy z 2 na 3 maja 1921 r. rozpoczęło się trzecie powstanie, które trwało do 5 lipca. Miało ono najszerszy zasięg; do legendy przeszły walki m.in. w rejonie Kędzierzyna i o Górę św. Anny. 20 października 1921 r. w wyniku decyzji wielkich mocarstw Polska otrzymała jedną trzecią część Górnego Śląska, ale najbardziej uprzemysłowioną. 20 czerwca 1922 r. na teren ten weszło WP pod dowództwem gen. S. Szeptyckiego. W okresie wojny polsko – bolszewickiej, 11 lipca 1920 r., odbył się plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu. Za Polską otrzymała opowiedziało się tylko kilka gmin.
Na przełomie 1918 i 1919 r. doszło do konfliktu polsko – czeskiego. Kwestię sporną stanowiła sprawa przynależności Spiszu, Orawy i Śląska Cieszyńskiego. Sprawę sporu rozstrzygnęła Rada Ambasadorów wielkich mocarstw. Na mocy decyzji z 28 lipca 1920 r. Polska otrzymała 1002 km², tj. 43,8%, zamieszkałą przez 142 tys. ludności.
15 marca 1921 r. traktat pokojowy z Rosją i Ukrainą Radziecką ustalił granicę wschodnią. 24 marca 1922 r. Litwa Środkowa weszła w skład państwa polskiego. 15 marca 1923 r. Konferencja Ambasadorów uznała wschodnie granice Polski. Państwo polskie zajmowało wówczas obszar 388600 km².
dr hab. prof. Akademii Obrony Narodowej Zbigniew Gnat-Wieteska